Bộ luật Hình sự (BLHS) năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017 có 02 tội danh giống nhau ở đặc điểm tình tiết định tội là “Trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh”, đó là Tội giết người trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh, quy định tại Điều 123 và Tội cố ý gây thương tích trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh, quy định tại Điều 135 BLHS năm 2015.

Ngày 22/8/2019, Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao đã thông qua Án lệ số 28/2019/AL về Tội giết người trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh, được công bố theo Quyết định số 293/QĐ-CA ngày 09/9/2019 của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao. Hiện nay, do chưa có hướng dẫn cụ thể và cũng chưa có án lệ về Tội cố ý gây thương tích trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh, theo Điều 135 BLHS năm 2015 nên trên thực tế tiến hành tố tụng còn có ý kiến khác nhau khi xác định tội danh này, thậm chí có thể nhầm lẫn với Tội cố ý gây thương tích, theo Điều 134 BLHS năm 2015 dẫn đến áp dụng pháp luật thiếu thống nhất, không đảm bảo được quyền, lợi ích hợp pháp của người bị buộc tội.

Vậy đâu là các dấu hiệu cơ bản, đặc trưng của hành vi phạm tội để làm cơ sở pháp lý xác định chính xác tội danh, phân biệt Tội cố ý gây thương tích trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh, với Tội cố ý gây thương tích? Xin đưa ra một tình huống pháp lý trên thực tiễn còn nhiều ý kiến khác nhau khi định tội danh để bạn đọc cùng trao đổi:

Nội dung vụ án:

Khoảng 14h ngày 01/6/2019, Trần Văn A, Trần Văn B đi uống cà phê ở quán K+ trên địa bàn xã S, huyện LN, tỉnh BG. Sau khi uống cà phê xong, Trần Văn A ngồi trên xe mô tô Honda chở Trần Văn B phía sau đi từ chỗ để xe trong sân quán K+ ra đến cổng, do phóng nhanh thiếu chú ý quan sát nên đã đâm vào xe mô tô Yamaha của Lê Văn C đang chở em trai là Lê Văn D trên đường đi vào chỗ để xe. Va chạm làm xe mô tô của Lê Văn C vỡ yếm, C và D ngã xuống đất bị xây xát nhẹ. Lê Văn C lên tiếng “Mày đi kiểu mù à, đền xe hỏng cho tao ngay” làm Trần Văn A, Trần Văn B bực tức lao đến đấm đá, vật lộn với Lê Văn C và Lê Văn D. Do mọi người trong quán K+ can ngăn kịp thời nên hai bên không ai bị thương tích gì, chỉ bị bẩn quần áo do vật lộn, hai bên cùng lên xe mô tô đi ra khỏi quán K+ nhưng đều hẹn “Tí nữa nói chuyện tiếp”.

Khoảng 30 phút sau, Trần Văn A, Trần Văn B mỗi người cầm theo 01 con dao loại bổ dưa quay lại quán K+ thì gặp Lê Văn C và Lê Văn D đã chờ sẵn cầm trên tay mỗi người 01 cán cuốc bằng tre khô. Khi còn cách nhau khoảng 3m, A và B vung dao dọa chém còn C và D cũng giơ cán cuốc lên chỉ trỏ. A chỉ dao về phía C rồi hô to “Tao chém chết mày”, đồng thời tiến sát đến chỗ C đứng làm C hoảng sợ quay lưng bỏ chạy, A cầm dao đuổi theo. Khi C chạy được khoảng 10m bị tuột dép thì A đuổi kịp, A chém với 01 nhát trúng sâu vào bả vai bên phải của C làm máu chảy ướt áo. A đứng lại không đuổi chém C nữa còn C chạy tiếp đến chỗ D đang đứng rồi quay lưng ra cho D xem và nói “Mày xem nó chém thủng vai anh rồi này”. Nhìn thấy C bị chém vào vai máu chảy nhiều nên D bực tức cầm cán cuốc chạy đến chỗ A đang đứng, khi đến gần A, D hô lên “Sao mày chém anh tao” rồi vụt 02 nhát trúng vào vùng mặt A làm A ngã xuống. Khi A đang nằm dưới đất mặt đầy máu thì C chạy tới dùng chân đất đạp 01 nhát trúng vào mặt A. Mọi người gần hiện trường chạy đến can ngăn và đưa A, C đi cấp cứu.

Theo kết luận giám định của Trung tâm pháp y tỉnh BG thì tỷ lệ tổn thương cơ thể của A là 32%, tỷ lệ tổn thương cơ thể của C là 10%. Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an huyện LN đã khởi tố vụ án “Cố ý gây thương tích”, khởi tố bị can Trần Văn A theo khoản 1 Điều 134, khởi tố bị can Lê Văn C và Lê Văn D theo khoản 3 Điều 134 BLHS năm 2015.

Đến đây, 02 ý kiến khác nhau về việc xác định tội danh đối với hành vi cố ý gây thương tích của Lê Văn C và Lê Văn D.

Ý kiến thứ nhất cho rằng, hành vi của C dùng chân đạp trúng 01 nhát vào mặt của A, hành vi của D dùng cán cuốc tre đập trúng 02 nhát mặt của A cùng là nguyên nhân gây ra hậu quả tỷ lệ thương tích 32% cho người bị hại, đã thỏa mãn đầy đủ 4 yếu tố cấu thành Tội cố ý gây thương tích theo khoản 3 Điều 134 BLHS năm 2015.

Ý kiến thứ hai cho rằng, hành vi của C và D đã thỏa mãn đầy đủ 4 yếu tố cấu thành Tội cố ý gây thương tích trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh, theo Điều 135 BLHS năm 2015.

Tác giả đồng tình với ý kiến thứ hai, xác định C và D phạm Tội cố ý gây thương tích trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh, căn cứ vào các dấu hiệu cơ bản, đặc trưng của hành vi phạm tội như sau:

 Trạng thái tinh thần bị kích động mạnh là dấu hiệu cơ bản đầu tiên của tội này. Trạng thái tinh thần của người phạm tội phải ở dạng “bất bình thường”, cụ thể là bị biến đổi theo chiều hướng tiêu cực ở dạng “bị kích động mạnh” dẫn đến không làm chủ được hành vi, lời nói, hành động của mình. Người phạm tội khi ở “trạng thái tinh thần bị kích động mạnh” thì lý trí sẽ không kiểm soát được hành vi dẫn đến việc thực hiện hành vi phạm tội xâm hại đến sức khỏe, tính mạng của người khác. Việc đánh giá mức độ tinh thần bị kích động “mạnh” hay “chưa đủ mạnh” chỉ mang tính chất tương đối, phụ thuộc vào nhận thức, đánh giá của mỗi người và phụ thuộc vào từng điều kiện, hoàn cảnh, tình huống, đến nay các cơ quan tư pháp vẫn chưa có hướng dẫn cụ thể.

Nạn nhân (người bị hại) có lỗi vi phạm pháp luật nghiêm trọng đối với người phạm tội hoặc người thân thích của người phạm tội là dấu hiệu thứ hai của tội này. Lỗi vi phạm pháp luật nghiêm trọng đã thực hiện của người bị hại có thể là một hoặc nhiều hành vi cụ thể nhưng phải có mối quan hệ nhân quả với hành vi phạm tội của người phạm tội, là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến hành vi phạm tội của bị can. Lỗi vi phạm pháp luật nghiêm trọng của người bị hại phải có trước, còn hành vi vi phạm pháp luật của người phạm tội thường diễn ra liền sau hoặc sau một khoảng thời gian không xa tính từ thời điểm người bị hại thực hiện hành vi có lỗi với người phạm tội hoặc người thân thích của người phạm tội.

Trong tình huống nêu trên, bị hại Trần Văn A là người có lỗi trước đối với bị can Lê Văn C. Ban đầu là hành vi A điều khiển xe mô tô phóng nhanh, thiếu chú ý quan sát đâm vào xe mô tô của C làm hư hỏng xe, gây thương tích nhẹ cho C và D. Không những không xin lỗi, khắc phục hậu quả gây tai nạn cho C mà A còn thực hiện hành vi dùng dao bổ dưa chém sâu vào bả vai bên phải của C. Đây là hành vi vi phạm pháp luật có tính chất côn đồ của A xâm phạm đến sức khỏe, tính mạng của C, là nguyên nhân dẫn đến “trạng thái tinh thần bị kích động mạnh” của C và D. Tinh thần của Lê Văn C bị kích động mạnh do chuỗi hành vi của A đã xâm phạm trực tiếp đến tài sản, sức khỏe của C. Trạng thái tinh thần của Lê Văn C diễn ra từ bực bội đến bực tức rồi căm giận do bị chém trọng thương làm C không kiểm soát được hành vi của mình dẫn đến việc dùng chân đạp vào mặt của A. Mục đích của C khi dùng chân đạp vào mặt A là cố ý gây thương tích cho A, còn động cơ phạm tội là để trả thù A vì A đã xâm phạm trực tiếp đến tài sản, sức khỏe của C.

Đối với Lê Văn D, bức xúc trước việc anh trai mình bị Trần Văn A xâm phạm trực tiếp đến tài sản, đặc biệt là xâm phạm đến sức khỏe khi nhìn thấy vết thương nặng đang chảy nhiều máu do A gây ra với C nên D cũng bị kích động mạnh về tinh thần. Do xót anh bị chém dẫn đến trạng thái bực tức, nóng giận mất tự chủ nên D đã dùng cán cuốc vụt vào mặt A. Mục đích của D khi dùng cán cuốc vụt vào mặt A là cố ý gây thương tích cho A, còn động cơ phạm tội là để trả thù A vì A đã xâm phạm trực tiếp đến tài sản, sức khỏe của C.

Với các phân tích trên đây, tác giả cho rằng, có đủ căn cứ xác định Lê Văn C và Lê Văn D phạm Tội cố ý gây thương tích trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh theo Điều 135 BLHS năm 2015. Rất mong nhận được ý kiến trao đổi của bạn đọc và đồng nghiệp./.